مرکز تحقیقات سل بالینی

مایکوباکتریوم توبرکلوزیس:

سل یک بیماری باکتریال است که بوسیله مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود.

عفونت سلی و بیماری سل:

عفونت سلی(یا آلودگی به میکروب سل) زمانی اتفاق می افتد که فرد باسیل سل را در بدنش حمل می کند، اما تعداد باکتری ها کم بوده و در حالت خفته قرار داشته باشند. در این حالت این باکتری های خفته تحت کنترل سیستم دفاعی بدن بوده و باعث بیماری نمی شود. بسیاری از مردم جهان به این عفونت دچار بوده و در عین حال سالم می باشند.

بیماری سل حالتی است که در آن یک یا چند ارگان بدن بیمار شده و ابتلای خود را با بروز علائم و نشانه های بالینی متظاهر می کنند، که این امر بدلیل آن است که باسیل های سل موجود در بدن شروع به تکثیر نموده و تعدادشان به حدی می رسد که بر دفاع بدن غلبه می کند.

شباهت ها و تفاوت های عفونت نهفته و بیماری سل: اکثر افراد متعاقب استنشاق باکتری دچار عفونت سل می شوند و سیستم ایمنی قادر است رشد باکتری را متوقف کند. پس باکتری غیر فعال باقی مانده، ولی در بدن زنده است و می تواند بعداً فعال شود. در اکثر این افراد، هیچ وقت بیماری سل ایجاد نمی شود، اما اگر سیستم ایمنی به دلایلی تضعیف شود بیماری سل به دلیل تکثیر باکتری ایجاد می شود. در نوزادن و کودکان، افراد مسن، بیماران HIV+، معتادان،بیماران دیابتی،مبتلایان به نارسایی شدید کلیه، سیلیکوزیس،سرطان های ناحیه سروگردن، لوکمی و یا بیماری هاچکین، سوعتعذیه و مصرف داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی، سیستم ایمنی بندن ضعیف می شود.

منابع عفونت:

بیماران مبتلا به سل ریوی معمولا دارای خلط مثبت هستند که با هر بار سرفه به دیگران می توانند انتقال دهند. سرفه در چنین فردی سبب ایجاد ذرات کوچک عفونی می شود که این ذرات از ترشحات تنفسی با قطری معمولا کمتر از 5 میکرومتر و حاوی باسیل های سل تشکیل شده اند. هر سرفه قادر است تا 300 ذره عفونی را تولید کند. این ذرات همچنین می توانند از طریق صحبت کردن، عطسه، تف کردن و آواز خواندن در هوا منتشر شده و مدت ها به صورت معلق در هوا باقی بمانند.

تابش مستقیم نور خورشید ظرف مدت 5 دقیقه باسیل های سل را می کشد، اما این ارگانیسم ها می توانند مدت ها در تاریکی هوا زنده بمانند. به همین دلیل است که انتقال عموماً در مکان های بسته صورت می پذیرد. ذرات عفونی مذکور به قدری کوچکند که از مکانیسم های دفاعی برونش ها و مجاری تنفسی عبور کرده و آلوئل های ریوی (یعنی محلی که درآن تکثیر باسیل ها و عفونت آغاز می شود) راه می یابد.

دو عامل تعیین کننده میزان خطر مواجهه با باسیل در یک فرد می باشد:"غلظت ذرات در هوای آلوده شده" و " طول مدتی که فرد از آن هوا تنفس میکند."

راه هایی که سل ازطریق آنها منتقل نمی شود

سل از طریق غذا، آب، تماس جنسی، تزریق خون یا نیش حشرات انتقال نمی یابد.

خطر عفونت

خطر عفونت سلی در هر فرد به دو عامل میزان مواجهه با ذرات عفونی حساسیت فرد نسبت به عفونت بستگی دارد. این خطر در یک فرد حساس، در صورت تماس نزدیک، طولانی و زیر یک سقف با بیمار مبتلا به سل ریوی اسمیر خلط مثبت بالاست. در حالی که انتقال عفونت از فرد مبتلا به سل ریوی اسمیر خلط منفی کم و از بیمار مبتلا به سل خارج ریوی از آن هم کمتر است اما به اطرافیان این دسته از بیماران توصیه می شود که حتما از لحاظ مبتلا شدن به بیماری سل چکاب شوند.

واکسن ب ث ژ

واکسن ب ث ژ یا PPD هیچ تاثیری بر روی اینکه شما مبتلا به بیماری سل نشوید ندارد، تنها میتواند از اشکال شدید بیماری سل در کودکان پیشگیری نمایید.

خطر تبدیل عفونت سلی به بیماری فعال

عفونت با مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می تواند در هر سنی اتفاق افتد. پس از عفونت با مایکوباکتریوم توبرکلوزیس، فرد می تواند برای سالهای سال و حتی تمام عمر در مرحله عفونت باقی بماند. اغلب افراد غیر مبتلا به ویروس ایدز(حدود 90% موارد) در صورت عفونت با مایکوباکتریوم توبرکلوزیس هرگز به بیماری فعال سل مبتلا نمی شوند. در چینین افرادی که فاقد علائم بالینی اما آلوده به میکروب سل هستند، تنها مدرک نشان دهنده عفونت ممکن است داشتن یک تست پوستی توبرکولین مثبت باشد. افراد آلوده به مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در هر زمانی ممکن است به بیماری سل مبتلا شوند، و این بیماری می تواند اعلب بافت ها و اندام های بدن " به ویژه ریه ها" را درگیر کند. شانس بروز بیماری در فاصله زمانی کوتاهی پس از عفونت در بالاترین حد خود قرار دارد، اما با گذشت زمان بطور ثابت کاهش می یابد. در شیرخواران و کودکان بدلیل ناکامل بودن سیستم ایمنی، خطر ابتلا به سل (یعنی تبدیل عفونت به بیماری ) بیشتر از بزرگسالان است و همچنین در این گروه سنی احتمال انتشار سل از ریه ها به سایر بخش های بدن بالاتر می باشد. در کودکان بیمار، ابتلاء به سل معمولا ظرف دو سال اول بعد از مواجهه و عفونت اتفاق می افتد. اما اغلب کودکان آلوده، در زمان طفولیت به بیماری مبتلا نشده و سل در آنها ممکن است بعد ها در طول عمرشان ایجاد شود. استرس های فیزیکی و روانی ممکن است سبب پیشرفت و تبدیل مرحله عفونت به بیماری سل گردد.

شرط بهبودی کامل در بیماران مسلول
بیمار تمامی داروهای خود را به صورت روزانه، ناشتا فقط با آب خالی میل کند و تمامی دستورات پزشکی معالج خود را رعایت نماید.

سل

سل پس از گذشت یک دوره نهفتگی چند ماهه تا چند ساله از زمان عفونت اولیه رخ می هد. این بیماری ممکن است از طریق" باز فعالی باسیل های سل خفته ی کسب شده در طی یک عفونت اولیه" و یا " بروز مجدد عفونت سلی" ایجاد شود.

سل ریوی

سل خارج ریوی

به ابتلای سایر اعضای بدن به غیر از ریه ها را سل خاریج ریوی می گویند شامل " گره های لنفاوی بدن از جمله مدیاستن، پلور،استخوانها و مفاصل(مخصوصا ستون فقرات)، مجاری ادراری-تناسلی، سیستم عصبی(مننژ)، روده ها و دیگر اعضای بدن است. سل خارج ریوی بندرت به افراد دیگر انتقال می یابد. شدت بیماری سل براساس تعداد باسیل، وسعت بیماری و محل آناتومیک تعیین می شود.اشکال سل خارج ریوی که به عنوان" اشکال شدید" طبقه بندی می شوند شامل این موارد است: مننژیت سلی، سل ارزنی، پریکاردیت سلی، پلورال افیوزن دو طرفه یا شدید، سل ستون مهره ها، سل دستگاه گوارش و سل دستگاه ادراری تناسلی.

در چه مواردی باید به وجود بیماری سل شک کرد؟

شایع ترین علامت ابتلا به بیماری سل ریوی سرفه پایدار به مدت دو هفته یا بیشتر است که معمولا همراه خلط می باشد و ممکن است با سایر علایم تنفسی (نظیر تنگی نفس، دردقفسه سینه یا پشت و خلط خونی) و یا علایم عمومی و مشترک همراه باشد.

علایم عمومی و مشترک در بیماری سل عبارتند از:

• تب
• کاهش اشتها
• کاهش اشتها
• بی حالی
• تعریق شبانه
• خستگی زود رس و ضعف عمومی

سابقه تماس با بیمار خلط مثبت (بویژه نزد کودکان و بالغین جوان) شک به سل را بیشتر تقویت می کند.

علایم سل خارج ریوی بستگی به عضو مبتلا دارد مثلاً:

• درد قفسه سینه و تنگی نفس در سل پلور
• بزرگ شدن و احیانا خروج چرک از گره های لنفاوی سل
• درد و تورم در سل مفصلی و تغییر شکل در سل استخوان ها(مانند زاویه دار شدن ستون فقرات و اختلا حرکتی در اندام ها)
• سردرد،تب و سفتی گردن در مننژیت سلی
• اختلال ادراری و پیدایش خون در ادرار در سل دستگاه ادراری
• نازایی در سل اعضایی تناسلی

عوارض داروهای ضد سل:

• بی اشتهایی - تهوع- درد شکم
• دردمفاصل
• احساس سوزش در پاها
• لکه های پوستی (همراه با تب یا بدون تب،ادم، زخم مخاطی)
• خارش
• سرگیجه
• زردی و هپاتیت
• اختلال بینایی
• گیجی
• نارسایی کلیوی

هر زمانی بیمار مسلول یکی از این علائم را در خود یافت باید سریعاً به پزشک معالج خود مراجعه نمایید.